Warszawa, 3 lipca 2012 r.
Szanowny Pan
Bronisław Komorowski
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Izba Wydawców Prasy, Stowarzyszenie Gazet Lokalnych oraz Stowarzyszenie Wolnego Słowa z zadowoleniem przyjęły otwarcie w czerwcu b.r. przez Pana Prezydenta „Skweru Wolnego Słowa” w Warszawie przy siedzibie dawnej cenzury. W związku z zaangażowaniem Pana Prezydenta w ochronę wolności słowa w Polsce pragniemy zwrócić się z apelem o wystąpienie na mocy art. 118 ust. 1 Konstytucji z inicjatywą ustawodawczą mającą na celu zniesienie odpowiedzialności karnej za przestęstwo zniesławienia, tj. usunięcie art. 212 z Kodeksu karnego (Dz. U. 1997 r., nr 88, poz. 553).
Pragniemy przypomnieć, iż w okresie wyborów parlamentarnych nasze organizacje prowadziły kampanię społeczną Wykreśl 212 k.k.”, zmierzającą do usunięcia przestępstwa zniesławienia z Kodeksu karnego. Podczas kampanii 144 kandydatów ze wszystkich opcji politycznych jasno opowiedziało się za zniesieniem art. 212 k.k., ponad 3400 osób poparło akcję na Facebooku, a sama akcja „Wykreśl 212 k.k.” stała się jednym z tematów kampanii wyborczej, podejmowanym przez największe media.
Kampania wpisuje się w wieloletnie starania organizacji na rzecz usunięcia kontrowersyjnego artykułu, w tym poprzez liczne apele kierowane do kolejnych Prezydentów, Premierów i Ministrów Sprawiedliwości. Ponadto, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, w ramach litygacji strategicznej, prowadziła kilka przełomowych spraw z art. 212 k.k., które były rozpoznawane przez Sąd Najwyższy, Trybunał Konstytucyjny, jak również Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Pragniemy wskazać, ż zgodnie z oficjalnymi statystykami Ministerstwa Sprawiedliwości w 2000 r. skazanych za zniesławienie było 44 osób (39 osób z art. 212 § l oraz 13 osób z art. 212 § 2). W 2006 r. liczna skazanych wzrosła do 176 (132 osób z art. 6 (132 osób z art. 212 § l oraz 44 osób z art. 212 § 2), podczas gdy w 2008 r. doszło do wydania 194 wyroków skazujących (195 osób z art. 212 § l oraz 51 osób z art. 212 § 2). W 20 10r. liczba osób skazanych oraz tych, wobec których warunkowo umorzono postępowanie na podstawie art. 212 k.k. wzrosła do 246 ( w tym 13 1 osób zos ało skazanych z art. 212 § 1 oraz 31 osób z art. 212 § 2). Ten kilkusetprocentowy wzrost liczby skazanych jest wynikiem coraz częstszych procesów o zniesławienie wytaczanych przez polityków lokalnych, jak również przedsiębiorców i urzędników. Art. 21 2 k.k. coraz powszechniej używany jest bowiem do tłumienia krytyki. Dotyka on nie tylko dziennikarzy, lecz w znacznej mierze zwykłych obywateli, którzy komentują otaczającą ich rzeczywistość, piszą na blogu, składają petycje i wnioski do władz administracyjnych i sądowych. Organizatorzy kampanii odnotowali np. sprawy, w których nauczycielka szkoły została oskarżona przez dyrektorkę za słowa krytyki wypowiedziane w trakcie zebrania pracowników czy też właścicieli mieszkań o wadach konstrukcyjnych, którzy po wyrażeniu swojego stanowiska zostali pozwani przez developera.
W ostatnim czasie dochodzi do wydania wyroków skazujących za zniesławienie nawet za słowa wypowiedziane na sali rozpraw przez strony procesu lub w pismach procesowych. Tak daleka ingerencja w swobodę obywateli stoi w sprzecznośc i z międzynarodowymi
standardami ochrony praw człowieka.
W świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka odpowiedzialność karna za słowo jest co do zasady uzasadniona jedynie w najbardziej drastycznych przypadkach nadużycia swobody wypowiedzi tj. np. w przypadku tzw. mowy nienawiści czy
podżegania do przemocy, a te karane są na podstawie odrębnych przepisów karnych. Należy podkreślić, że konsekwencje procesu karnego są bardzo dotkliwe. Oskarżony musi stawiać się na kolejne rozprawy, w razie skazania wpisywany jest do Krajowego Rejestru Karnego, co ogranicza możliwość pełnienia funkcji publicznych i pracę w zawodach zaufania publicznego, zaciągnięcia kredytu czy też otrzymania dotacji z Unii Europejskiej.
Sam proces jest również bardzo dolegliwy, np. niezwykle często oskarżeni kierowani są na obserwacje psychiatryczne. W ramach procesu karnego mogą być także stosowane wobec oskarżonego dotkliwe środki zapobiegawcze. Dolegliwości te są często zamierzoną przez oskarżycieli prywatnych represją wobec pozwanych i nawet gdy nie dochodzi do skazania, odgrywają rolę swoistego mechanizmu zastraszenia i ukarania osób głoszących krytykę.
Obecnie w Europejskim Trybunale Praw Człowieka czeka na rozpatrzenie kilka kolejnych spraw dotyczących art. 212 k.k. (np. sprawa Maciejewski p. Polsce, skarga nr 34447/05, sprawa Lewandowska-Malec p. Polsce, skarga nr 39660/07). Kolejne skazania z art. 212 k.k. na szczeblu krajowym będą skutkowały negatywnymi dla Polski orzeczeniami Trybunału Strasburskiego i narażają Polskę na odpowiedzialność odszkodowawczą wynikającą z naruszenia przepisów EKPC.
Jednocześnie, pragniemy wskazać, że – wbrew obiegowym opiniom – skutecznej ochronie wizerunku, reputacji oraz dobrego imienia mogą służyć przepisy cywilne, w szczególności art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego (Dz. U. 1964 r., nr 16, poz. 93, z późno zm.). Na skuteczność i wystarczalność drogi cywilnej w swoim orzecznictwie wskazuje również Europejski Trybunał Praw Człowieka. Usunięcie z dysputy społecznej owego straszaka procedur karnych za zniesławienie, przy jednoczesnym usprawnieniu procedur cywilnych
służących ochronie dóbr osobistych, służyłoby lepszemu funkcjonowaniu demokracji w naszym kraju i nie tylko nie zagrażałoby poziomowi owej społecznej dysputy, ale pomogłoby zapewnić jej poziom właściwy dla krajów demokratycznych.
W związku z powyższym Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Izba Wydawców Prasy, Stowarzyszenie Gazet Lokalnych oraz Stowarzyszenie Wolnego Słowa pragną zwrócić się do Pana Prezydenta z prośbą o podjęcie inicjatywy ustawodawczej mającej na celu
zniesienie odpowiedzialności karnej za zniesławienie. Zwracamy się akże z prośbą o umożliwienie nam przedstawienia i uzasadnienia naszych racji w trakcie spotkania z Panem Prezydentem, w dogodnym dla Pana terminie.
Dominik Księski – Prezes Stowarzyszenia Gazet Lokalnych
Wojciech Borowik – Prezes Stowarzyszenia Wolnego Słowa
Wiesław Podkański – Prezes Izby Wydawców Prasy
Danuta Przywara – Prezes Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka